కాంతి, కాలం, మరియు కృష్ణ (జాన్ వీలర్-డిలేడ్ ఛాయిస్ ఎక్స్‌పెరిమెంట్)
“కృష్ణా! కాఫీ తాగుతున్నావు సరే, కానీ నీ ముఖంలో ఆ ఆలోచనల అలలు ఏంటి?” అనుకుంటూ లోపలికి వచ్చాడు రవి. చేతిలో క్వాంటం ఫిజిక్స్ పుస్తకం పట్టుకుని, టీపాయ్ మీద లెక్కలేనన్ని పేపర్లు చెల్లాచెదురుగా పడేసి, కాఫీ కప్పులో కళ్ళు కలుపుతున్న కృష్ణను చూసి రవికి కొత్తేమీ కాదు. కృష్ణ అంటేనే లోతైన ఆలోచనలు, ప్రశ్నించే తత్వం. రవికి చిన్నప్పటి స్నేహితుడు, అతని ఆలోచనలకు అద్దం పడుతున్నవాడు.
కృష్ణ నిదానంగా తలెత్తి, “ఓహో రవి, నువ్వొచ్చావా? సారీ, జాన్ వీలర్ అనే ఒక విచిత్రమైన సైంటిస్ట్ నా మెదడును తినేస్తున్నాడు,” అన్నాడు.
“వీలర్? మళ్ళీ ఆయన ప్రయోగాల గురించేనా? పోయినసారి నువ్వు టైమ్ ట్రావెల్ గురించి చెప్పినప్పుడు నా బుర్ర బ్లాంక్ అయిపోయింది,” నవ్వుతూ సోఫాలో కూర్చున్నాడు రవి.
“బ్లాంక్ అవ్వడం కాదురా, వీలర్ ఆలోచనలు అట్లా ఉంటాయి. ఆయన చెప్పిన ‘డిలేడ్ ఛాయిస్ ఎక్స్‌పెరిమెంట్’ గురించి ఆలోచిస్తుంటే, మన చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచం, మనం చూసేది నిజంగానే నిజమా అనిపిస్తుంది,” కృష్ణ కళ్ళల్లో ఏదో అంతుచిక్కని మెరుపు.
రవి మెల్లిగా కృష్ణ పక్కన పేపర్లు చూశాడు. అక్కడ ‘వాస్తవ రహస్యం’, ‘క్వాంటం వింతలు’, ‘గతంలోకి వెళ్తున్న ప్రభావం’ వంటి పదాలు పెద్ద పెద్ద అక్షరాలతో రాసి ఉన్నాయి. “సరే, నన్ను కూడా క్వాంటం లోకంలోకి లాగుతున్నావు కదా, ఈసారి కొంచెం వివరంగా చెప్పు. నాకూ అర్థమయ్యేలా, సాధారణ మనిషికి తెలిసేలా,” రవి అడిగాడు.
“సరే విను. సాధారణంగా మనం ప్రపంచాన్ని ఎలా చూస్తాం? ఈ కుర్చీ ఇక్కడే ఉంది, నేను చూసినా చూడకపోయినా. నిన్న రాత్రి జరిగిన సంఘటన జరిగిపోయింది, అది మారదు. వర్షం పడితే రోడ్డు తడుస్తుంది. కారణం ముందు, ఫలితం తర్వాత. ఇది చాలా స్థిరంగా అనిపిస్తుంది కదా?” కృష్ణ రవి కళ్ళలోకి చూస్తూ అడిగాడు.
“అవును, అందులో ఏముంది కొత్త?”
“అక్కడే ఉంది అసలు చిక్కు. ఈ ‘ఆబ్జెక్టివ్ రియాలిటీ’ – అంటే పరిశీలకుడితో సంబంధం లేకుండా వస్తువులు తమ సొంత లక్షణాలతో ఉండటం – అనేది మన దైనందిన జీవితంలో నిజం. కానీ, క్వాంటం ప్రపంచంలోకి అడుగుపెట్టినప్పుడు, అంటే ఎలక్ట్రాన్లు, ఫోటాన్లు వంటి అతి సూక్ష్మ కణాల ప్రపంచంలోకి వెళ్ళినప్పుడు, ఈ స్థిరత్వం కరిగిపోతుంది,” కృష్ణ వివరించడం మొదలుపెట్టాడు.
అతి సూక్ష్మ ప్రపంచం: నాణెం యొక్క రహస్యం
“ఊహించు. నీ ముందు ఒక నాణెం గాలిలో తిరుగుతోంది. అది బొమ్మా, బొరుసా అని ఇంకా నిర్ణయించబడలేదు. అది రెండూ అయ్యే అవకాశం ఉంది. నువ్వు దాన్ని చేత్తో పట్టుకునే వరకు, అది బొమ్మ అవుతుందో బొరుసు అవుతుందో కచ్చితంగా చెప్పలేవు. పట్టుకోగానే అది ఒక రూపాన్ని తీసుకుంటుంది కదా?”
“అవును.”
“క్వాంటం కణాలు కూడా అంతే. ఒక ఎలక్ట్రాన్ ఒకేసారి అనేక స్థానాల్లో ఉండగలదు! దీన్నే ‘సూపర్‌పొజిషన్’ అంటారు. మనం దాన్ని కొలిచే వరకు అది ఒక రకమైన ‘మేఘం’ లాగా ఉంటుంది. కొలవగానే, అది ఒక నిర్దిష్ట స్థితిలోకి ‘కుప్పకూలిపోతుంది’ (collapse). అంటే, మనం కొలవడం ద్వారానే ఆ కణం యొక్క లక్షణాన్ని నిర్ధారిస్తాము. ఇక్కడే వీలర్ లాంటి సైంటిస్టులకు ఆలోచన వచ్చింది – వాస్తవికత అనేది మనం దాన్ని ఎలా చూస్తామనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుందా?” కృష్ణ ప్రశ్నించాడు.
రవి ఆలోచిస్తూ, “అంటే, నేను ఆ కుర్చీని చూడకపోతే అది నిజంగా అక్కడ ఉండదా?”
“లేదు, పెద్ద వస్తువుల విషయంలో అది పని చేయదు. క్వాంటం ప్రపంచం వేరు. కానీ ఆ ఆలోచననే వీలర్ ముందుకు తీసుకెళ్ళాడు. అర్థం చేసుకోవడానికి, ముందు రెండు స్లిట్ ప్రయోగం గురించి తెలుసుకోవాలి,” కృష్ణ అన్నాడు.
రెండు తలుపులు, ఓ కణం: అదృశ్యమయ్యే గీతలు
“ఒక చీకటి గది. ఒక యంత్రం నుండి కాంతి కణాలు (ఫోటాన్లు) విడుదల అవుతాయి. వాటికి ఎదురుగా రెండు సన్నని నిలువు రంధ్రాలున్న పలక. పలకకు వెనుక ఒక తెర. నువ్వు ఫోటాన్లను ఈ రంధ్రాల గుండా పంపితే, అవి తెరపై ఎక్కడ పడతాయో చూస్తావు.
“సాధారణంగా, నువ్వు బులెట్లను ఈ రంధ్రాల గుండా పంపితే, తెరపై రెండు గీతలు పడతాయి కదా? రంధ్రాలకు వెనుక రెండు ప్రకాశవంతమైన గీతలు.”
“అవును.”
“కానీ, కాంతి తరంగాల వలె ప్రవర్తిస్తే, అది నీటి తరంగాల వలె ఒకదానితో ఒకటి జోక్యం చేసుకుని, తెరపై ప్రకాశవంతమైన, చీకటి గీతల నమూనాను (ఇంటర్‌ఫిరెన్స్ ప్యాటర్న్) ఏర్పరుస్తుంది. ఇది తేడా.”
“సరే, అర్థమైంది.”
“ఇప్పుడు అసలు మ్యాజిక్. మీరు సింగిల్ ఫోటాన్లను ఒక్కొక్కటిగా పంపినా సరే, అవి చివరికి తెరపై ఒక జోక్య నమూనానే ఏర్పరుస్తాయి! ఒక్క ఫోటాన్ ఒకేసారి రెండు రంధ్రాల గుండా ఎలా వెళ్లగలుగుతుంది? ఇది సూపర్‌పొజిషన్ కారణంగానే. ఫోటాన్ రెండు మార్గాలలో ఒకేసారి ఉన్నట్లుగా ఉంటుంది.
“కానీ, మీరు ఏ రంధ్రం గుండా ఫోటాన్ వెళ్తుందో తెలుసుకోవడానికి, రంధ్రాల దగ్గర ఒక చిన్న డిటెక్టర్‌ను అమర్చారనుకోండి. అంటే, మీరు ‘మార్గాన్ని’ గమనిస్తున్నారు, కొలుస్తున్నారు. అప్పుడు ఏమవుతుందో తెలుసా?” కృష్ణ నిదానంగా, ఉత్కంఠగా అడిగాడు.
రవి కాసేపు ఆలోచించాడు. “రెండు గీతలేనా?”
“ఖచ్చితంగా! జోక్య నమూనా వెంటనే అదృశ్యమవుతుంది! తెరపై కేవలం రెండు గీతలు మాత్రమే కనిపిస్తాయి, ఫోటాన్లు కణాల వలె ఏదో ఒక రంధ్రం గుండా మాత్రమే వెళ్ళినట్లుగా. అంటే, నువ్వు గమనించాలని నిర్ణయించుకుంటే, అది కణ స్వభావాన్ని చూపిస్తుంది. నువ్వు గమనించకపోతే, అది తరంగ స్వభావాన్ని చూపిస్తుంది. నీ పరిశీలన ఫోటాన్ ప్రవర్తనను మారుస్తుంది!” కృష్ణ ఉద్వేగంగా చెప్పాడు.
జాన్ వీలర్ సవాలు: భవిష్యత్తు నుండి గతంపై ప్రభావం
“ఇప్పుడు జాన్ వీలర్ అడిగిన కీలకమైన ప్రశ్న ఇదే: ఒకవేళ మనం ఏ రంధ్రం గుండా కణం వెళ్తుందో గమనించాలా వద్దా అనే నిర్ణయాన్ని, కణం ఆ రెండు రంధ్రాలను దాటి చాలా దూరం ప్రయాణించిన తర్వాత, చివరి క్షణంలో తీసుకుంటే ఏం జరుగుతుంది?” కృష్ణ మాటలు రవికి మరింత ఆసక్తిని కలిగించాయి.
“అదెలా సాధ్యం? కణం అప్పటికే రంధ్రాలను దాటింది కదా? దాని మార్గం అప్పటికే నిర్ణయించబడి ఉండాలి కదా?” రవి ఆశ్చర్యపోయాడు.
“అవును! సాధారణంగా ఆలోచిస్తే అదే. భవిష్యత్తులో మనం తీసుకునే నిర్ణయం గతంపై ఎలా ప్రభావం చూపుతుంది? ఇది మన సాధారణ కాలమానం, కారణం-ఫలితం సంబంధంపై ఒక పెద్ద సవాలు. వీలర్ ఈ ఆలోచనను ‘డిలేడ్ ఛాయిస్’ అన్నాడు. ఎందుకంటే ప్రయోగకర్త ‘ఎంపిక’ ఆలస్యంగా తీసుకుంటాడు.”
ప్రయోగశాలలో మాయాజాలం: ఆలస్యం చేయబడిన ఎంపిక
కృష్ణ టీపాయ్ మీద ఉన్న పెన్నులు, పేపర్లతో ఒక డయాగ్రమ్ వేయడం మొదలుపెట్టాడు.
“చూడు, రెండు స్లిట్ ప్రయోగం కంటే ఇది కొంచెం భిన్నంగా ఉంటుంది. ఒక యంత్రం నుండి ఫోటాన్లు బయలుదేరి ఒక ‘బీమ్ స్ప్లిటర్’ పై పడతాయి. ఇది ఒక ప్రత్యేకమైన అద్దం. అది దానిపై పడే కాంతిలో సగాన్ని ఒక వైపుకు ప్రతిబింబిస్తుంది, మిగతా సగాన్ని ఇంకో వైపుకు నేరుగా పంపుతుంది. అంటే, ఒక ఫోటాన్ ఈ బీమ్ స్ప్లిటర్‌పై పడితే, అది 50% ఒక మార్గం (మార్గం A) లోకి, 50% ఇంకో మార్గం (మార్గం B) లోకి వెళ్ళే అవకాశం ఉంది. క్వాంటం భాషలో అది ఒకేసారి రెండు మార్గాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉంటుంది.”
“సరే.”
“ఇప్పుడు ఈ రెండు మార్గాలలో రెండు అద్దాలను అమర్చి, ఆ మార్గాలను మళ్ళీ ఒక చోట కలిసేలా చేస్తారు. ఈ రెండు మార్గాలు కలిసే చోట రెండవ ‘బీమ్ స్ప్లిటర్’ను అమర్చవచ్చు. ఈ రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్ తర్వాత రెండు డిటెక్టర్లు (D1, D2) ఉంటాయి.”
“ఇప్పుడు ఇక్కడే ‘ఆలస్యం చేయబడిన ఎంపిక’ వస్తుంది. ఫోటాన్ మొదటి బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను దాటి, రెండు మార్గాలలో ప్రయాణం ప్రారంభించిన తర్వాత, చివరి క్షణంలో, అది రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్ వద్దకు చేరుకుంటున్నప్పుడు మనం ఒక ఎంపిక చేస్తాము.” కృష్ణ నిదానంగా, స్పష్టంగా చెప్పాడు.
“రెండు ఎంపికలు ఉంటాయా?” రవి అడిగాడు.
“అవును. ఎంపిక 1: రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను దాని స్థానంలో ఉంచుతాం. అప్పుడు, రెండు మార్గాల నుండి వచ్చిన ఫోటాన్లు ఈ రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్ వద్ద జోక్యం చేసుకుంటాయి. జోక్యం కారణంగా, ఫోటాన్ D1 లేదా D2 డిటెక్టర్లలో ఒకదానిని మాత్రమే చేరుకుంటుంది. అంటే, ఇది తరంగం వలె రెండు మార్గాల గుండా వచ్చిందని మనం నిర్ధారిస్తాం. మనం మార్గాన్ని గుర్తించలేము.”
“ఎంపిక 2: రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను చివరి క్షణంలో, ఫోటాన్ చేరుకోవడానికి కొద్దిసేపటి ముందు, తీసివేస్తాం. అప్పుడు రెండు మార్గాల నుండి వచ్చిన ఫోటాన్లు నేరుగా డిటెక్టర్లను చేరుతాయి (జోక్యం జరగదు). మార్గం A నుండి వచ్చిన ఫోటాన్లు ఒక డిటెక్టర్లో, మార్గం B నుండి వచ్చిన ఫోటాన్లు ఇంకో డిటెక్టర్లో పడతాయి. అంటే, ఇది కణం వలె ఏదో ఒక మార్గం గుండా మాత్రమే వచ్చిందని నిర్ధారిస్తాం.”
“ఇదంతా ఎందుకు?” రవికి కొంచెం అయోమయంగా అనిపించింది.
“అద్భుతమైన విషయం ఏమిటంటే, ఈ ఎంపిక – రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను ఉంచాలా లేదా తీసివేయాలా అనేది – ఫోటాన్ మొదటి బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను దాటి చాలా దూరం ప్రయాణించిన తర్వాత, దాని ప్రయాణం చివరి క్షణంలో తీసుకుంటాము. అయినా సరే, ఫలితాలు క్వాంటం మెకానిక్స్ ఊహించినట్లుగానే ఉంటాయి: నువ్వు రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను ఉంచితే (తరంగ స్వభావం కొలవాలని ఎంచుకుంటే), ఫోటాన్ గతంలో తరంగం వలె రెండు మార్గాల గుండా వచ్చినట్లు ప్రవర్తిస్తుంది. నువ్వు రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను తీసివేస్తే (కణ స్వభావం కొలవాలని ఎంచుకుంటే), ఫోటాన్ గతంలో కణం వలె ఏదో ఒక మార్గం గుండా మాత్రమే వచ్చినట్లు ప్రవర్తిస్తుంది!”
రవి నోరు తెరిచి, “ఏంటి? అంటే, నా ప్రస్తుత నిర్ణయం, ఒక ఫోటాన్ బిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం ఎలా ప్రవర్తించిందో నిర్ణయిస్తుందా?”
గతంలోకి వెనక్కి వెళ్తున్న ప్రభావం: కాలం ప్రయాణమా ఇది?
“కచ్చితంగా! డిలేడ్ ఛాయిస్ ఎక్స్‌పెరిమెంట్ యొక్క అత్యంత ఆశ్చర్యకరమైన అంశం ఇదే. మన ప్రస్తుత పరిశీలన, భవిష్యత్తులో తీసుకున్న ఎంపిక, గతంపై ప్రభావం చూపుతున్నట్లు కనిపిస్తుంది. ఫోటాన్ మొదటి బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను దాటినప్పుడు, అది రెండు మార్గాలలో సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉంది. అప్పుడు అది తరంగం వలె రెండు మార్గాల గుండా వెళ్ళిందా, లేదా కణం వలె ఒక మార్గాన్ని ఎంచుకుందా అనేది భవిష్యత్తులో, కొద్దిసేపటి తర్వాత మనం ఏమి కొలవాలని ఎంచుకుంటామో దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
“ఇది మన రోజువారీ జీవితంలో కాలం గురించి మనకున్న అవగాహనకు పూర్తిగా విరుద్ధం. నేను ఇప్పుడు కాఫీ తాగితే, తర్వాత నాకు మెలకువ వస్తుంది. కాఫీ తాగడం కారణం, మెలకువ రావడం ఫలితం. కారణం లేకుండా ఫలితం ఉండదు, ఫలితం కారణాన్ని మార్చదు. కానీ ఈ ప్రయోగంలో, ఫలితం (మనం కొలవాలని ఎంచుకున్న విధానం) కారణాన్ని (ఫోటాన్ గతం లో ఎలా ప్రయాణించింది) ప్రభావితం చేస్తున్నట్లు కనిపిస్తుంది.”
“అంటే, ఇది కాలంలో వెనక్కి ప్రయాణించడం లాంటిదా?” రవికి ఉత్సాహం ఆగడం లేదు.
“కొన్ని వివరణలు దీనిని ‘వెనక్కి ప్రభావం’ (Backward Causality)గా అభివర్ణిస్తాయి. అంటే, భవిష్యత్తు నుండి ఒక రకమైన సమాచారం లేదా ప్రభావం గతంలోకి ప్రయాణించి, అక్కడ సంఘటనలను ప్రభావితం చేస్తుందని అర్థం. ఇది విజ్ఞాన కల్పన సినిమాలలో మనం చూసే కాలంలో వెనక్కి ప్రయాణించడం లాంటిది, కానీ ఇది భౌతిక శాస్త్ర ప్రయోగంలోనే జరుగుతున్నట్లు కనిపిస్తుంది! ఇది నిజంగా జరిగితే, మన విశ్వం యొక్క స్వభావం మనం అనుకునే దానికంటే చాలా విచిత్రమైనది, మరియు కాలం అనేది కేవలం ఒక సరళమైన గీత కాదు. బహుశా గతం, వర్తమానం, భవిష్యత్తు అన్నీ ఒకదానితో ఒకటి లోతుగా, ఊహించని విధంగా ముడిపడి ఉన్నాయేమో?”
ఈ వింతకు కారణమేంటి?: రకరకాల వివరణలు
“ఈ వింత ఫలితాలకు వివరణలు ఏంటి? శాస్త్రవేత్తలు ఏం చెబుతున్నారు?” రవి అడిగాడు.
“అదేరా, ఏ ఒక్క సిద్ధాంతం కూడా అందరినీ పూర్తిగా సంతృప్తిపరచలేదు. ముఖ్యమైనవి కొన్ని ఉన్నాయి:
కోపెన్‌హాగన్ వివరణ: ఇది చాలామంది ఒప్పుకునే వివరణ. దీని ప్రకారం, ఒక కణం యొక్క స్థితి మనం దాన్ని కొలిచే వరకు ఖచ్చితంగా ఉండదు. మనం కొలవగానే అది ఒక నిర్దిష్ట స్థితిని తీసుకుంటుంది. డిలేడ్ ఛాయిస్ ప్రయోగంలో, రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్ వద్ద మనం చేసే కొలతే ఫోటాన్ గత స్థితిని నిర్వచిస్తుంది. మనం తరంగ స్వభావం కొలిస్తే, అది తరంగంలా ప్రవర్తిస్తుంది. కణం స్వభావం కొలిస్తే, కణంలా ప్రవర్తిస్తుంది. అంటే, ‘వెనక్కి ప్రభావం’ అనేది నిజమైన కాలంలో ప్రయాణించే ప్రభావం కాదు, వాస్తవికత కొలతపై ఆధారపడి ఉంటుందని అర్థం. గతం వాస్తవికత కూడా కొలత జరిగే క్షణంలోనే నిర్ధారించబడుతుంది.
వెనక్కి ప్రభావం (Backward Causality): ఈ వివరణ ప్రకారం, నిజంగానే భవిష్యత్తులో తీసుకున్న నిర్ణయం గతం లోని సంఘటనలను ప్రభావితం చేయగలదు. క్వాంటం ప్రపంచంలో సమాచారం కాలంలో వెనక్కి ప్రయాణించగలదని ఇది సూచిస్తుంది. కానీ ఇది చాలా వివాదాస్పద సిద్ధాంతం, ఎందుకంటే ఇది ‘కాలంలో విరోధాభాసాలకు’ దారితీయవచ్చు. ఉదాహరణకు, నువ్వు గతం లోకి వెళ్ళి నీ తాతను కలవకుండా అడ్డుకుంటే, నువ్వు పుట్టడమే జరగదు, మరి గతం లోకి ఎలా వెళ్తావు?
మెనీ-వరల్డ్స్ ఇంటర్‌ప్రిటేషన్: ఈ వివరణ ప్రకారం, ప్రతి క్వాంటం కొలత జరిగేటప్పుడు, విశ్వం అనేక సమాంతర విశ్వాలుగా చీలిపోతుంది. ప్రతి విశ్వంలో ఒక విభిన్నమైన ఫలితం జరుగుతుంది. డిలేడ్ ఛాయిస్ ప్రయోగంలో, ఫోటాన్ మొదటి బీమ్ స్ప్లిటర్‌ను దాటినప్పుడు, విశ్వం రెండు విశ్వాలుగా చీలుతుంది – ఒక దాంట్లో ఫోటాన్ మార్గం A లో, ఇంకో దాంట్లో మార్గం B లో వెళ్తుంది. రెండవ బీమ్ స్ప్లిటర్ వద్ద మనం తీసుకునే ఎంపిక బహుశా మనం ఏ విశ్వంలో ప్రయాణిస్తున్నామో నిర్ణయిస్తుందేమో. ఈ వివరణలో వెనక్కి ప్రభావం ఉండదు, కానీ అనంతమైన సమాంతర విశ్వాల ఉనికిని అంగీకరించాల్సి వస్తుంది.
ట్రాన్సాక్షనల్ ఇంటర్‌ప్రిటేషన్: ఈ వివరణ ప్రకారం, క్వాంటం చర్యలు కాలంలో ముందుకు, వెనక్కి ప్రయాణించే తరంగాల మార్పిడి ద్వారా జరుగుతాయి. ఇది క్వాంటం సంఘటనలను కాలంలో విస్తరించి ఉన్న ఒక ‘లావాదేవీ’గా చూస్తుంది.
“అర్థమైందా? ఏ ఒక్కటీ పూర్తిగా మనకు అర్థమయ్యేలా లేదు. కానీ ఈ ప్రయోగం క్వాంటం వాస్తవికత యొక్క రహస్యాన్ని మరింత లోతుగా చేస్తుంది.”
మనం కేవలం ప్రేక్షకులమా? పాల్గొనే సృష్టికర్తలమా?
“ఇప్పుడు జాన్ వీలర్ ఈ ప్రయోగం గురించి ఆలోచించి ఒక విప్లవాత్మకమైన ఆలోచనను చెప్పాడు. అదే ‘పార్టిసిపేటరీ యూనివర్స్’, అంటే ‘పాల్గొనే విశ్వం’. అతని ఆలోచన ఏమిటంటే, మనం కేవలం ఈ విశ్వంలో జరిగే సంఘటనలను చూసే నిష్క్రియ ప్రేక్షకులు కాదు. మనం దాని ఉనికి మరియు వాస్తవికతను సృష్టించడంలో చురుకైన పాల్గొనేవాళ్ళం.” కృష్ణ చెప్పాడు.
“ఏంటి? మనం విశ్వాన్ని సృష్టిస్తున్నామా?” రవికి ఆశ్చర్యం.
“అవును! క్వాంటం మెకానిక్స్ ప్రకారం పరిశీలన వాస్తవికతను నిర్ధారిస్తుంది కదా? వీలర్ ఈ ఆలోచనను మొత్తం విశ్వానికి వర్తింపజేశాడు. అతని ప్రకారం, మనం చూడకపోతే, విశ్వం కేవలం సాధ్యమయ్యే అనేక స్థితుల ‘సంభావ్యతా మేఘం’ వలె ఉంటుంది. అది ఖచ్చితమైన రూపాన్ని తీసుకోదు. మనం దానిని పరిశీలించినప్పుడు, దాని గురించి ప్రశ్నలు అడిగినప్పుడు (కొలతలు చేసినప్పుడు), ఈ సంభావ్యతలు కుప్పకూలి, వాస్తవ భౌతిక ప్రపంచం ఉనికిలోకి వస్తుంది.
“It from Bit” అనే అతని ప్రసిద్ధ నినాదం ఇదే చెబుతుంది. భౌతిక ప్రపంచం (‘It’) అనేది సమాచారం (‘Bit’) నుండి ఉద్భవిస్తుంది. ఇక్కడ సమాచారం అంటే ప్రాథమిక ప్రశ్నల సమాధానాలు – క్వాంటం కొలతల ద్వారా మనం విశ్వం నుండి పొందే సమాచారం. మనం విశ్వం గురించి ప్రశ్నలు అడిగి, ఆ సమాధానాలు పొందుతున్నప్పుడే, ఆ సమాచారం మన అనుభవించే భౌతిక వాస్తవికతను నిర్మిస్తుంది.”
రవి కాసేపు నిశ్శబ్దంగా ఉండిపోయాడు. “అంటే, మనం లేకపోతే ఈ విశ్వం ఉనికిలో ఉండదా?”
“వీలర్ ఆలోచన ప్రకారం, అది కేవలం అసంభావ్యతలతో నిండిన ఒక ఊహాతీతమైన స్థితిలో ఉండిపోతుంది. మనం విశ్వాన్ని గమనించడానికి వచ్చినప్పుడే, విశ్వం ఉనికిలోకి వస్తుంది!”
సుదూర నక్షత్రం నుంచి వచ్చే కాంతి: విశ్వం ఒక భారీ ప్రయోగమా?
కృష్ణ కళ్ళల్లో ఏదో మెరుపు. “వీలర్ డిలేడ్ ఛాయిస్ ఎక్స్‌పెరిమెంట్ యొక్క చిక్కులు కేవలం ప్రయోగశాలలో చేసే చిన్న ప్రయోగాలకే పరిమితం కావని గ్రహించాడు. అతను ఈ ఆలోచనను విశ్వం యొక్క అతిపెద్ద స్థాయికి, అత్యంత పురాతన కాలానికి విస్తరించాడు.
“ఊహించు: బిలియన్ల కాంతి సంవత్సరాల దూరంలో ఉన్న ఒక నక్షత్రం నుండి ఒక ఫోటాన్ బయలుదేరింది. అది బిలియన్ల సంవత్సరాల పాటు విశ్వంలో ప్రయాణిస్తుంది. దాని మార్గంలో, ఒక భారీ గెలాక్సీ క్లస్టర్ యొక్క గురుత్వాకర్షణ శక్తి కారణంగా ఆ కాంతి వంగుతుంది. దీనినే ‘గురుత్వాకర్షణ లెన్సింగ్’ అంటారు. భూమిపై ఉన్న ఒక పరిశీలకుడికి, ఈ ఫోటాన్ రెండు వేర్వేరు మార్గాల గుండా వచ్చినట్లు కనిపిస్తుంది – గెలాక్సీ క్లస్టర్ కుడివైపు నుండి ఒకటి, ఎడమవైపు నుండి ఒకటి.”
“మళ్ళీ రెండు మార్గాల ప్రయోగం లాగేనా?” రవి ఆత్రంగా అడిగాడు.
“అవును. వాస్తవానికి ఫోటాన్ ఒకటే, కానీ గురుత్వాకర్షణ దాని మార్గాన్ని వంచి, రెండు వేర్వేరు ప్రతిబింబాలను సృష్టిస్తుంది. ఇప్పుడు, ఈ ఫోటాన్ భూమిని చేరుకోవడానికి బిలియన్ల సంవత్సరాలు పట్టింది. అది మన దగ్గరకు చేరుకుంటున్న చివరి క్షణంలో, భూమిపై ఉన్న పరిశీలకుడు ఒక ఎంపిక చేయవచ్చు. వారు ఆ కాంతిని ఎలా కొలవాలని ఎంచుకోవచ్చు:
- ఆ రెండు వేర్వేరు మార్గాల నుండి వచ్చినట్లుగా గమనించడం (అంటే కణ స్వభావాన్ని కొలవడం, ఏ మార్గం గుండా వచ్చిందో గుర్తించడం).
- ఆ రెండు మార్గాల నుండి వచ్చిన కాంతిని కలిపి, అది జోక్యం చేసుకుంటుందా లేదా చూడటం (అంటే తరంగ స్వభావాన్ని కొలవడం).
“ఈ ఎంపిక బిలియన్ల సంవత్సరాల ప్రయాణం తర్వాత, ఆ ఫోటాన్ విశ్వంలో బయలుదేరినప్పుడు, అది తరంగం వలె రెండు మార్గాల సూపర్‌పొజిషన్‌లో ఉందా, లేక కణం వలె ఒక మార్గాన్ని ఎంచుకుందా అనేది నిర్ణయిస్తుంది! బిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం జరిగిన ఒక సంఘటన, ఇప్పుడు మనం చేస్తున్న పరిశీలన ద్వారా ప్రభావితం అవుతోంది!”
రవికి నోట మాట రాలేదు. “ఇది నిజంగా జరుగుతుందా? అంటే, విశ్వం మొత్తమే ఒక భారీ ప్రయోగమా?”
“ఇది కేవలం సిద్ధాంతం మాత్రమే కాదు, ఇలాంటి ప్రయోగాలను సుదూర ఖగోళ వస్తువుల నుండి వచ్చే కాంతిని ఉపయోగించి నిర్వహించడానికి శాస్త్రవేత్తలు ప్రయత్నిస్తున్నారు. ఈ ఆలోచన విశ్వం యొక్క పురాతన చరిత్రపై మన ప్రస్తుత ఉనికి యొక్క శక్తిని నొక్కి చెబుతుంది.”
తత్వవేత్తల మదిలో రేకెత్తిన ప్రశ్నలు: వాస్తవం, భ్రమ, చైతన్యం
“ఈ ప్రయోగం కేవలం భౌతిక శాస్త్ర చర్చల్లోనే ఆగదని వీలర్ అన్నాడు. ఇది తత్వవేత్తలు వేల సంవత్సరాలుగా అడుగుతున్న ప్రశ్నలను మళ్ళీ తెరపైకి తెచ్చింది.” కృష్ణ అన్నాడు.
“వాస్తవికత అంటే ఏమిటి? మనం చూసే ప్రపంచం నిజంగా స్వతంత్రంగా ఉనికిలో ఉందా? లేక అది మన మనస్సు యొక్క సృష్టియా? క్వాంటం మెకానిక్స్, డిలేడ్ ఛాయిస్ ప్రయోగం పరిశీలకుడి ప్రమేయం లేకుండా వాస్తవికత ఉండదని సూచిస్తున్నట్లు కనిపిస్తున్నాయి. ఇది ‘వాస్తవం అనేది కేవలం మన మనస్సులో ఉన్న భావన మాత్రమే’ అనే తత్వవేత్తల వాదనలకు బలం చేకూర్చుతుంది. ప్రాచీన భారతీయ తత్వశాస్త్రంలో ‘మాయ’ అనే భావన ఉంది కదా? ప్రపంచం మనం అనుకునేంత నిజం కాదు, అది కేవలం ఒక భ్రమ అని. వీలర్ ఆలోచనలు ఆ దిశగా సూచనలు ఇస్తున్నట్లు అనిపిస్తాయి, మనం చూసేది మన చైతన్యం యొక్క సృష్టిలో భాగమేమో అని.”
“చైతన్యం పాత్ర ఏంటి? చైతన్యం అనేది కేవలం మెదడు యొక్క ఫలితమా, ఒక భౌతిక ప్రక్రియనా? లేక అది విశ్వం యొక్క ప్రాథమిక అంశమా? వీలర్ ‘పాల్గొనే విశ్వం’ లో చైతన్యం కేవలం గమనించేది కాదు, అది వాస్తవికతను నిర్మించేది. మన చైతన్యం విశ్వం యొక్క రహస్యంలోనే అంతర్భాగం అని ఇది సూచిస్తుంది.”
“కాలం మరియు కారణత్వం: కాలం ఒక సరళ గీతనా? గతంలోకి వెనక్కి ప్రభావం పడటం సాధ్యమేనా? ఇది మన స్వేచ్ఛా సంకల్పంపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుంది? మనం నిజంగా స్వేచ్ఛగా నిర్ణయాలు తీసుకుంటున్నామా, లేక మన నిర్ణయాలు ఇప్పటికే క్వాంటం స్థాయిలో నిర్ధారించబడ్డాయా?”
“ఈ ప్రయోగం శాస్త్రం మరియు తత్వశాస్త్రం వేర్వేరు రంగాలు కాదని, అవి ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉన్నాయని, విశ్వం యొక్క లోతైన రహస్యాలను అర్థం చేసుకోవడానికి రెండూ అవసరమని గుర్తు చేస్తుంది.”
ఈ ప్రయోగం మన జీవితాన్ని ఎలా ప్రభావితం చేస్తుంది?
“సరే, ఇదంతా చాలా సైద్ధాంతికంగా ఉంది. కానీ మన రోజువారీ జీవితానికి దీని వల్ల ఏం ప్రయోజనం?” రవి అడిగాడు.
“అక్కడే ఉంది అసలు విషయం. ఒకవేళ గతం నిజంగానే మనం అనుకునేంత స్థిరమైనది కాకుండా, వర్తమాన పరిశీలన ద్వారా ప్రభావితం కాగలదు అంటే? అప్పుడు మనం గతంలో చేసిన తప్పుల గురించి, వాటిపై పశ్చాత్తాపం గురించి ఎలా భావించాలి? మనం చేసిన పని యొక్క ఫలితం అప్పటికే నిర్ణయించబడలేదని, మన ప్రస్తుత అవగాహన మరియు ఎంపికలు ఆ గత సంఘటన స్వభావాన్ని కూడా నిర్ధారిస్తాయని తెలుసుకుంటే, అది మనకు గతంపై ఒక కొత్త దృక్పథాన్ని ఇవ్వగలదు. బహుశా పశ్చాత్తాపం అనేది కేవలం ఒక భావన మాత్రమే కాకుండా, గతాన్ని మనం ఎలా అర్థం చేసుకుంటామో దాన్ని మార్చే ఒక శక్తివంతమైన శక్తి కావచ్చు.”
“ఒకవేళ భవిష్యత్తు కేవలం గతం యొక్క అనివార్య ఫలితం కాకుండా, మన ప్రస్తుత ఎంపికలు విశ్వం యొక్క చిత్రాన్ని మలచడంలో నిజంగా పాత్ర పోషిస్తే? అప్పుడు మన ప్రతి నిర్ణయానికి, ప్రతి ఆలోచనకు మరింత ప్రాముఖ్యత లభిస్తుంది. మనం కేవలం ఈ ప్రపంచంలో నివసించడం లేదు, మనం దాన్ని నిరంతరం సృష్టిస్తున్నాము. మన చైతన్యం యొక్క శక్తిని, మన చర్యల బాధ్యతను ఇది నొక్కి చెబుతుంది.”
“మనం జీవితాన్ని పుట్టుక నుంచి మరణం వరకు సాగే ఒక సరళమైన గీత వలె చూస్తాము. సమయం ముందుకే కదులుతుంది. కానీ జాన్ వీలర్ ప్రయోగం కాలం యొక్క ఈ సరళమైన భావనను సవాలు చేస్తుంది. గతం, వర్తమానం, భవిష్యత్తు ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉంటే, మరి మరణం అంటే ఏమిటి? అది నిజంగా అంతం కాదా? బహుశా అది ఒక స్థితి నుండి మరొక స్థితికి మారడం కావచ్చు. మన చైతన్యం విశ్వం యొక్క శాశ్వతమైన, నిరంతరం మారుతున్న నమూనాలో భాగం కావచ్చు. ఈ ఆలోచన మరణం భయాన్ని తగ్గించి, ఉనికి యొక్క విస్తృత దృక్పథాన్ని ఇవ్వగలదు.”
కృష్ణ ముగించాడు, “జాన్ వీలర్ ‘పాల్గొనే విశ్వం’ అనేది మనకు విశ్వంతో ఒక లోతైన, అంతర్గత సంబంధం ఉందని గుర్తు చేస్తుంది. మనం కేవలం ఈ భౌతిక శరీరంలో ఉన్న చిన్న ప్రాణులం మాత్రమే కాదు, మనం ఈ వాస్తవికతను ఉనికిలోకి తేవడంలో ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తున్నాము. మన చైతన్యం విశ్వం యొక్క ప్రాథమిక నిర్మాణంలో భాగం. ఈ ప్రయోగం మనకు మన పరిమితులను గుర్తించి, మన ఊహలను విస్తరించి, విశ్వం యొక్క లోతైన రహస్యాలను మరింత వినయంతో, ఆసక్తితో మరియు అద్భుతంతో పరిశోధించడానికి ఆహ్వానిస్తుంది. మనం చూసేది నిజంగా వాస్తవికతేనా, లేక మన స్పృహ యొక్క సృష్టియా అనే ప్రశ్న, మనల్ని మనం, మన చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచాన్ని కొత్త కళ్ళతో చూడమని సవాలు చేస్తుంది. ఇది మన ఉనికి యొక్క అర్థాన్ని వెతకడానికి ఒక నిరంతర ప్రేరణ.”
రవి లేచి, నెమ్మదిగా కిటికీ దగ్గరకు వెళ్ళాడు. బయట సాయంత్రం వేళ, పక్షులు కిలకిలరావాలు చేస్తున్నాయి. ప్రజలు తమ దైనందిన పనుల్లో నిమగ్నమై ఉన్నారు. కానీ రవి దృష్టిలో ఆ ప్రపంచం ఇప్పుడు కొంచెం భిన్నంగా కనిపించింది. “అంటే, నేను ఈ పక్షుల కిలకిలరావాలను వింటున్నందుకే అవి అక్కడ ఉన్నాయా? నేను చూస్తున్నందుకే ఈ ప్రపంచం ఇలా ఉందా?” రవికి తలెత్తిన ప్రశ్నలు.
“బహుశా,” కృష్ణ నవ్వాడు, “మనం ఊహించిన దానికంటే మనం ఈ విశ్వంతో మరింత లోతుగా ముడిపడి ఉన్నాం, రవి.”
రవి కృష్ణ వైపు తిరిగాడు. “నేను కాఫీ తాగుతున్నందుకే కాఫీ కప్పులో కాఫీ ఉందా?”
కృష్ణ పకపకా నవ్వాడు. “ఆ ప్రశ్న నువ్వే కనుక్కోవాలి, రవి! క్వాంటం లోకంలో, సమాధానాల కంటే ప్రశ్నలే ఎక్కువ ఆసక్తికరంగా ఉంటాయి.”