జీవితం ఒక కల – గురువు, శిష్యుల జ్ఞాన ప్రస్థానం
ఒకానొకప్పుడు, మహానదుల సంగమ క్షేత్రానికి దగ్గరగా ఉన్న దట్టమైన అటవీ ప్రాంతంలో, ప్రశాంతమైన కొండల నడుమ, ఒక నిరాడంబరమైన ఆశ్రమం వెలసి ఉండేది. ఆ ఆశ్రమానికి అధిపతి జ్ఞానశ్రీ గురువు. ఆయన వయోవృద్ధుడు, తెల్లని జుట్టు, వెలిసిపోయిన గడ్డంతో ఒక పారదర్శకమైన నదిలా ప్రశాంతంగా కనిపించేవారు. ఆయన కళ్ళల్లో అపారమైన జ్ఞానం, లోకహితం తొణికిసలాడేవి. ఆయన వద్దకు దేశం నలుమూలల నుండి ఎంతో మంది శిష్యులు జ్ఞానార్జన కోసం వచ్చేవారు. వారిలో వివేక్ అనే యువకుడు, ప్రజ్ఞ అనే ధైర్యవంతురాలైన అమ్మాయి గురువుగారికి అత్యంత ప్రీతిపాత్రులు.
వివేక్ చాలా తెలివైనవాడు, శాస్త్రజ్ఞానం బాగా తెలిసినవాడు. అతనికి లోకరీతులు, కర్మ సిద్ధాంతాలు, ధర్మ సూక్ష్మాలు అన్నీ కంఠతా వచ్చు. కానీ అతని మనసులో మాత్రం ఎప్పుడూ ఒక తెలియని అశాంతి. ప్రపంచంలో జరుగుతున్న మార్పులు, మనుషుల స్వార్థం, అశాశ్వతమైన బంధాలు అతన్ని తీవ్రంగా కలవరపెడుతూ ఉండేవి. “ఈ జీవితానికి అర్థం ఏమిటి? ఎందుకు ఇన్ని కష్టాలు? ఎందుకు ఈ పరుగులు? నిన్నటి ఆనందం నేడు లేదు, నేటి దుఃఖం రేపు ఉంటుందో లేదో తెలియదు. ఈ జనన మరణ చక్రం, ఈ మార్పులు నా మనసును గందరగోళపరుస్తున్నాయి. దీనికి ఏదైనా అంతం ఉందా?” అనే ప్రశ్నలు అతన్ని నిరంతరం వెంటాడేవి.
ప్రజ్ఞ కూడా జిజ్ఞాసువే. అయితే ఆమెది ప్రశ్నించే తత్వం, వాదనా పటిమ. ఎంత లోతైన విషయాన్నైనా తర్కంతో అర్థం చేసుకోవాలని ప్రయత్నించేది. ఆమెకు ఈ ప్రపంచం స్థిరంగా, నిజంగానే అనిపించేది. స్పష్టంగా కనబడే, అనుభవించబడే ఈ వాస్తవాన్ని ఎవరో కల అంటే ఆమెకు నమ్మశక్యం కానిది.
వివేక్ విచారణ – అశాంతికి మూలం
ఒక చల్లని సాయంత్రం, సూర్యుడు కొండల వెనుక నెమ్మదిగా అస్తమిస్తున్న వేళ, ఆకాశం నారింజ, గులాబీ రంగులతో చిత్రించిన ఒక మహాకాన్వాసులా కనిపించింది. ఆ ప్రశాంత వాతావరణంలో, వివేక్ గురువుగారి పాదాల చెంత మోకరిల్లి కూర్చున్నాడు. అతని ముఖంలో ఏదో తెలియని బాధ, ఒక లోతైన అలసట స్పష్టంగా కనిపించాయి.
“గురుదేవా,” నెమ్మదిగా, గద్గద స్వరంతో అన్నాడు వివేక్. “నాకు నిద్ర పట్టడం లేదు, మనసు ప్రశాంతంగా ఉండడం లేదు. నేను ఎంతో కష్టపడి సంపాదించిన ధనం నష్టపోతుంటే బాధ కలుగుతోంది. ప్రాణానికి ప్రాణంగా ప్రేమించిన వాళ్ళు దూరమైతే గుండె తరుక్కుపోతోంది. ఆత్మీయులు అవమానిస్తే ఆ కోపం, ఆ క్షోభ నన్ను దహించేస్తోంది. ఇవన్నీ ఎందుకు గురుదేవా? ఈ సుఖ దుఃఖాలు, ఈ కలయికలు, ఈ విరహాలు… వీటి అంతం లేదా? ఈ బంధాలు ఎందుకు ఇంతలా పెనవేసుకుంటాయి? వాటిని వదులుకోవడం ఎందుకు ఇంత కష్టంగా ఉంటుంది?” అతని ప్రశ్నలో ఒక తపన, ఒక నిర్వేదం మిళితమై ఉన్నాయి.
జ్ఞానశ్రీ గురువు చిరునవ్వు నవ్వి, శిష్యుడి తలపై అప్యాయంగా చేయి వేసి నిమిరారు. ఆయన స్పర్శలో ఒక అద్భుతమైన శాంతి వివేక్ లోకి ప్రవహించినట్లు అనిపించింది. “నాయనా వివేక్,” ప్రశాంతంగా, ధైర్యం ఇస్తున్నట్లు అన్నారు. “నీ ప్రశ్న చాలా లోతైనది. అనాది కాలం నుండి ఎంతో మంది జిజ్ఞాసులు అడిగిన ప్రశ్న ఇది. దీనికి సమాధానం తెలుసుకుంటే నీ అశాంతి అంతా తొలగిపోతుంది. నీ జీవితాన్ని, ఈ ప్రపంచాన్ని ఒక కలగా చూడగలిగితే చాలు!”
వివేక్ కళ్ళు పెద్దవి చేసుకున్నాడు. అతని ముఖంలో ఆశ్చర్యం, కొద్దిగా అపనమ్మకం. “కలనా గురుదేవా? జీవితం ఎలా కల అవుతుంది? ఇది నిజం కదా! నేను మిమ్మల్ని చూస్తున్నాను, మీ మాటలు వింటున్నాను, మీరు నాతో మాట్లాడుతున్నారు. మనం కూర్చున్న ఈ పర్ణశాల నిజం కదా! నేను ఈ రాళ్ళను తాకగలను, ఈ నది శబ్దం వినగలను. ఇవి కలా?” అతని గొంతులో అస్పష్టమైన ప్రశ్న.
ప్రజ్ఞ కూడా పక్కనే కూర్చుని గురువు గారి మాటలు చాలా శ్రద్ధగా వింటోంది. ఆమె ముఖంలో కూడా ఆశ్చర్యం, కొద్దిగా అసహనం. “గురుదేవా, వివేక్ అన్నది నిజమే కదా? మనం బ్రతికే ఈ జీవితం స్పష్టంగా కనబడుతోంది, వినబడుతోంది, అనుభవించబడుతోంది. ఇది పచ్చి నిజం. దీన్ని కల అని ఎలా అంటారు? అది ఎలా సాధ్యం?” ఆమె స్వరం కొద్దిగా పదునుగా వినిపించింది, ఆమె తర్కశక్తి బయటపడుతోంది.
గురువు మళ్ళీ ఒక మర్మమైన చిరునవ్వు నవ్వి, తమ చుట్టూ ఉన్న ఆకాశం వైపు చూపుతూ, “మీరిద్దరూ అడిగిన ప్రశ్న సరైనదే. ఈ సత్యాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా లోతైన దృష్టి కావాలి. మీరందరూ ఒక రాత్రి నాకు కలలో ఒక గొప్ప కథను చూశారు అనుకుందాం. అప్పుడు మీకు ఎలా అనిపిస్తుంది?”
గురువు వివరణ: కలల సాదృశ్యాలు – వాస్తవికతకు అద్దం
జ్ఞానశ్రీ గురువు తమ కళ్ళను మూసుకుని, నెమ్మదిగా శ్వాస తీసుకున్నారు. ఆయన గంభీరమైన స్వరం ఆశ్రమం అంతా విస్తరించింది.
“వివేక్, నీకు ఒకప్పుడు కలలో నువ్వు ఒక మహారాజువైనట్లు, ఒక గొప్ప సింహాసనంపై కూర్చున్నట్లు, నీ ముందు వేలాది మంది ప్రజలు నిన్ను జేజేలు పలుకుతున్నట్లు కల వచ్చింది అనుకుందాం. నీకు వందల మంది భార్యలు, వేల మంది సైన్యం. నీ కిరీటం మెరుస్తూ ఉంది. రాజ్యంలో అంతా సంపద, ఐశ్వర్యం. నువ్వు అప్పుడు ఎంత సంతోషంగా ఉన్నావు కదా? కలలో ఆ అనుభూతి ఎంత నిజంగా అనిపించింది కదా?”
వివేక్ కళ్ళు మూసుకుని తల పంకించాడు. “అవును గురుదేవా, ఆ కల నా జీవితంలో చూసిన నిజమైన అనుభూతులలో ఒకటిగా అనిపించింది. నేను నిజంగానే ఆ రాజుని అని నమ్మాను ఆ క్షణంలో.”
“మళ్ళీ ఇంకో రాత్రి, ప్రజ్ఞ, నీకు ఒక కల వచ్చింది అనుకుందాం. నువ్వు దట్టమైన అడవిలో దారి తప్పావు. చుట్టూ క్రూరమృగాల అరుపులు, భయంకరమైన చీకటి. నీకు చాలా భయం కలిగింది. ఆ భయంతో నువ్వు కేకలు వేస్తూ నిద్రలేచావు. ఆ భయం నీకు ఎంత నిజంగా అనిపించింది కదా? నీ గుండె వేగంగా కొట్టుకుంది కదా?”
“అవును గురుదేవా! నిజంగానే గుండె వేగంగా కొట్టుకుంది. ఒళ్ళంతా చెమటలు పట్టాయి. నిద్రలేచినా కొంతసేపటి వరకు ఆ భయం నాలో ఉండిపోయింది,” ప్రజ్ఞ తన అనుభవాన్ని వివరించింది.
“ఇప్పుడు వివేక్, ఆ మహారాజు కలలో నువ్వు పొందిన సంపద, అధికారం, ఆనందం – ఇవన్నీ నువ్వు మేల్కొనగానే ఉన్నాయా? నీ పక్కన ఆ సింహాసనం ఉందా? ఆ ధనం ఉందా?”
“లేదు గురుదేవా. అదంతా కేవలం నా మనసులో చూసిన కలేనని తెలుస్తుంది.”
“మరి ప్రజ్ఞ, ఆ అడవిలో నీకు కలిగిన భయం, కష్టం – మేల్కొనగానే నీకు నిజంగానే దెబ్బలు తగిలాయా, లేదా నీ శరీరంపై ఆ భయం యొక్క ఆనవాళ్ళు ఉన్నాయా?”
“లేదు గురుదేవా. కేవలం మానసిక అలజడి మాత్రమే మిగిలింది.”
“ఇదే విషయం, నా ప్రియమైన పిల్లలారా,” గురువు జ్ఞానశ్రీ ప్రేమగా, లోతుగా అన్నారు. “కలలో నువ్వు చూసేది, అనుభవించేది అంతా నీ మనసు సృష్టించుకునేదే. బయట వాస్తవంగా ఏమీ ఉండదు. కల అనేది నీ మనసులోనే పుట్టి, నీ మనసులోనే ఉండి, నువ్వు మేల్కొనగానే నీ మనసులోనే లీనమైపోతుంది. అలాగే, ఈ ప్రపంచం, ఈ జీవితం అంతా చిత్ (పరిశుద్ధ చైతన్యం) లోనే పుట్టి, చిత్ లోనే ఉండి, జ్ఞానం అనే మెలకువ రాగానే చిత్ లోనే లీనమైపోతుంది.”
జీవితం కల ఎందుకు? లోతైన కారణాలు
గురువు మళ్ళీ వివరించడం మొదలుపెట్టారు. ఆయన స్వరం మరింత గంభీరంగా మారింది. “ఈ జీవితం కల అని నేను ఎందుకు అంటున్నానో తెలుసా? దానికి అనేక లోతైన కారణాలున్నాయి. ఇవి కేవలం ఉపరితల పోలికలు కావు, సృష్టి యొక్క అంతిమ రహస్యాలను ఆవిష్కరించే సత్యాలు.”
1. సంకల్పమే సృష్టికి మూలం – మనసు చేసే మాయ:
“కలలో ప్రతిదీ నీ మనసులోని సంకల్పం – అంటే నీ ఆలోచన, నీ కోరిక, నీ భావన – వల్లే పుడుతుంది. నువ్వు కలలో ఒక దృశ్యాన్ని స్పష్టంగా సంకల్పించకపోయినా, నీ వాసనలు – అంటే గత జన్మల లేదా గత అనుభవాల సూక్ష్మ ముద్రలు, విత్తనాలు – ఆ సంకల్పాలకు రూపమిస్తాయి. అలాగే ఈ ప్రపంచం కూడా!”
“ఉదాహరణకు, ఒక మనిషి డబ్బు సంపాదించాలనే తీవ్రమైన సంకల్పంతో ఉంటాడు. అతనికి ప్రపంచంలో ఎక్కడ చూసినా డబ్బు సంపాదన అవకాశాలే కనిపిస్తాయి. తన స్నేహితులు, బంధువులు కూడా అతనికి ఆ కోణంలోనే కనిపిస్తారు. అతని సంకల్పం అతని చుట్టూ ఒక ప్రత్యేకమైన ప్రపంచాన్ని సృష్టిస్తుంది.”
“మరొకడు భగవంతుని చేరాలనే తీవ్రమైన సంకల్పంతో ఉంటాడు. అతనికి ఆలయాలు, సాధువులు, ఆధ్యాత్మిక గ్రంథాలే ఎక్కువగా కనిపిస్తాయి. అతని ప్రపంచం భక్తితో నిండి ఉంటుంది. ఈ ఇద్దరూ ఒకే ప్రపంచంలో ఉన్నా, వారి సంకల్పాలు వారికి వేర్వేరు ప్రపంచాలను చూపిస్తున్నాయి.”
“చీకట్లో తాడును చూసి పాము అనుకుని భయపడటం, గుర్తుందా? అక్కడ నిజంగా పాము లేదు, నీ భయం అనే సంకల్పం దాన్ని పాముగా చూపిస్తుంది. జీవితంలో కూడా లేని భయాలను, అపార్థాలను మనం మన సంకల్పాలతోనే సృష్టిస్తాం. ఇవన్నీ కలలోని భయాలు, ఊహలు లాంటివే. వాటికి బాహ్య అస్తిత్వం లేదు, అవి కేవలం మనసు యొక్క ప్రక్షేపణలు.”
“రాణి చూడాల కథ గుర్తుందా? ఆమె భర్త శిఖిధ్వజుడు రాజ్యాన్ని విడిచి అడవికి వెళ్ళి తపస్సు చేస్తాడు. అడవిలో కూడా అతని మనసులో రాజభోగాల పట్ల, సంసారం పట్ల వాసనలు ఉండిపోయాయి. ఆ వాసనల వల్లే అరణ్య జీవితం కూడా అతనికి ఒక కఠినమైన పరీక్షగా, ఒక భ్రమగా అనిపించింది. బయట మారినంత మాత్రాన లాభం లేదు, లోపల సంకల్పాలు, వాసనలు మారాలి.”
2. అనుభవాల వ్యక్తిగత స్వభావం – నీ కల, నీదే:
“నాయనా వివేక్, నీకు వచ్చిన కలలోని సంఘటనలు నీ పక్కన పడుకున్న నీ స్నేహితుడికి నిజం కావు. నా కలలు నీకు తెలియవు, నీ కలలు నాకు తెలియవు. అలాగే, జీవితంలో కూడా నీకు కలిగే అనుభవాలు పూర్తిగా నీ వ్యక్తిగతమైనవి. అవి నీకు మాత్రమే ప్రత్యక్షమవుతాయి.”
“ఒకే కుటుంబాన్ని చూడు. తండ్రికి ఆర్థిక భారం పట్ల ఒక రకమైన ఆందోళన ఉంటే, తల్లికి పిల్లల భవిష్యత్తు పట్ల మరో రకమైన ఆనందం ఉంటుంది. పిల్లలకు స్నేహితులతో ఆడుకోవాలనే ఆలోచనలు ఉంటాయి. వారందరూ ఒకే ఇంట్లో ఉన్నా, వారి అనుభవాలు, వారి ‘ప్రపంచాలు’ వేర్వేరు. ఎందుకంటే, ప్రతి ఒక్కరూ తమ తమ సంకల్పాలు, వాసనల ఆధారంగా తమదైన ‘కల’ను అనుభవిస్తున్నారు. ఈ భేదం కలలోని అనుభవాల వ్యక్తిగత స్వభావానికి అద్దం పడుతుంది.”
“ఒక పెద్ద నష్టం జరిగింది అనుకుందాం. ఒక వ్యక్తి ఆ నష్టాన్ని తట్టుకోలేక తీవ్రంగా ఏడుస్తాడు, ఆ నష్టం తనకు లోకాంతంలా అనిపిస్తుంది. మరొక వ్యక్తి అదే నష్టాన్ని కేవలం ఒక పాఠంగా తీసుకుంటాడు, జీవితంలో ఇవి సహజమని భావిస్తాడు. నష్టం ఒకటే. కానీ వారిద్దరి అనుభవం, దాని పట్ల వారి భావన వేరు. ఈ భేదం కూడా కలలోని స్పందనల లాంటిదే, ఇవి బాహ్య వాస్తవం వల్ల కలిగేవి కావు, అంతర్గత స్థితి వల్ల కలిగేవి.”
3. అశాశ్వతత్వం మరియు నిరంతర మార్పు:
“కలలో ఏదీ శాశ్వతం కాదు కదా వివేక్? ఒక్క క్షణంలో నువ్వు రాజు కావచ్చు, ఇంకో క్షణంలో పేదవాడిని కావచ్చు. అలాగే జీవితంలో కూడా చూడు. మార్పు అనేది ఈ ప్రపంచం యొక్క అంతర్గత స్వభావం.”
“ఈరోజు నీ చిన్నతనం ఎక్కడుంది? నిన్నటి అందమైన పగలు ఇప్పుడు ఎక్కడ ఉంది? ఆ ఆనంద క్షణాలు ఎక్కడ ఉన్నాయి? అదంతా గతం. కలలోని దృశ్యం మాయమైనట్లే, ఇవి కూడా మాయమైపోతాయి. నువ్వు నిరంతరం ఒక స్థలం నుంచి మరో స్థలానికి, ఒక స్థితి నుంచి మరో స్థితికి మారుతూనే ఉంటావు.”
“నీ శరీరం కూడా ఎప్పుడూ ఒకేలా ఉండదు. పసిపిల్లవాడివిగా ఉన్నావు, యువకుడివి అయ్యావు, చివరికి వృద్ధాప్యం వస్తుంది. ఇదంతా కలలో పాత్ర రూపాంతరం చెందినట్లే. ఈ మార్పులన్నీ నీ కళ్ళ ముందు నిరంతరం జరుగుతూనే ఉంటాయి, వాటిని నువ్వు ఆపలేవు.”
“నీ చుట్టూ ఉన్న సంపద, పేరు ప్రఖ్యాతులు, అధికారం – ఇవి ఎప్పటికీ ఉండేవి కావు. అవి కలలో వచ్చినట్లే వచ్చి, కలలో పోయినట్లే పోతాయి. చరిత్రలో ఎంతో మంది గొప్ప రాజులు, ధనవంతులు ఉన్నారు. వారి సామ్రాజ్యాలు నేడు ఎక్కడ ఉన్నాయి? వారి పేర్లు కూడా పూర్తిగా గుర్తులేవు. సంపద, అధికారం అనేవి కలలో ధరించిన కిరీటాల లాంటివి, అవి తాత్కాలికమే.”
“నీకు ఈరోజు ఉన్న ఆరోగ్యం రేపు ఉండకపోవచ్చు. నీకున్న బలం రేపు తగ్గిపోవచ్చు. కలలో శక్తిమంతుడిగా ఉన్నవాడు, నిద్రలేవగానే బలహీనుడిగా మారవచ్చు. అన్నీ అశాశ్వతమే, అన్నీ క్షణ భంగురమే.”
4. దేశం, కాలం, వస్తువుల మిథ్యాత్వం:
“కలలో నువ్వు ఎక్కడైనా ఉండవచ్చు, ఏ సమయంలోనైనా ఉండవచ్చు. కలలో సమయం త్వరగా గడిచిపోవచ్చు, లేదా నెమ్మదిగా సాగవచ్చు. ఒకే కలలో వేల సంవత్సరాలు గడిచిపోయినట్లు అనిపించవచ్చు. ఒక వస్తువు హఠాత్తుగా మరో వస్తువుగా మారవచ్చు. ఈ మెలకువ స్థితిలో కూడా ఇవే జరుగుతాయి, కానీ మనం వాటిని గమనించలేం, లేదా వాటిని నిరపేక్ష సత్యాలుగా భావిస్తాం.”
“కాలం అనేది మన మనసులోనే పుట్టే ఒక భావన. నువ్వు సంతోషంగా ఉన్నప్పుడు కాలం చాలా త్వరగా గడిచిపోయినట్లు అనిపిస్తుంది. దుఃఖంలో ఉన్నప్పుడు కాలం కదలనట్లు అనిపిస్తుంది. లోతైన ధ్యానంలో ఉన్నవారికి కాల స్పృహే ఉండదు. కలలో కాలం ఎలా సాపేక్షమో, ఈ జీవితంలోనూ అంతే.”
“మనం చూసే ఖాళీ ప్రదేశం (ఆకాశం) కూడా చైతన్యం సృష్టించుకున్న ఒక భావనే. అది వస్తువులను ఉంచడానికి, వాటిని ఒకదానితో ఒకటి వేరు చేయడానికి ఉపయోగపడుతుంది. నిజానికి అది నిరపేక్షమైన శూన్యం కాదు, చైతన్యం యొక్క ఒక ప్రక్షేపణ.”
“వస్తువులు – నీరు వేడి చేస్తే ఆవిరి అవుతుంది, చల్లబడితే మంచు అవుతుంది. బంగారం నగలుగా మారుతుంది. రూపం మారుతుంది కానీ అంతిమ సత్యం వేరు. ఈ ప్రపంచంలోని ప్రతి వస్తువూ తన రూపాన్ని మారుస్తూనే ఉంటుంది. అన్నీ ఒకే చిత్ అనే అంతిమ సత్యం యొక్క వివిధ రూపాలే. ఇది కలలోని వస్తువులు రూపాంతరం చెందినట్లే.”
“ఒక అద్దంలో నీ ప్రతిబింబం కనిపిస్తుంది. అది నిన్ను పోలి ఉన్నా, అది నువ్వు కాదు. అద్దం లేకపోతే ప్రతిబింబం లేదు. అలాగే ఈ ప్రపంచం అంతా చిత్ అనే దర్పణంలో కనిపించే ప్రతిబింబమే. అది నిజమైనది కాదు, కానీ నిజంగానే కనిపిస్తుంది.”
కథలో ధర్మయ్య ప్రవేశం – కష్టాల సాక్ష్యం
గురువు జ్ఞానశ్రీ, వివేక్, ప్రజ్ఞ మాట్లాడుకుంటుండగా, దూరం నుంచి ఒక గ్రామీణుడు కన్నీరు కారుస్తూ ఆశ్రమం వైపు పరుగున వచ్చాడు. అతని పేరు ధర్మయ్య. అతను పొరుగూరిలో వ్యవసాయం చేసుకుని జీవించే ఒక సామాన్య రైతు. అతని ముఖంలో తీవ్రమైన దుఃఖం, భయం స్పష్టంగా కనిపించాయి. అతని దుస్తులు చిరిగిపోయి, ఒళ్ళంతా బురద అంటి ఉంది.
“గురుదేవా! గురుదేవా!” అంటూ జ్ఞానశ్రీ పాదాలపై పడ్డాడు. అతని కళ్ళ నుండి ధారాపాతంగా కన్నీళ్లు వస్తున్నాయి. “నన్ను రక్షించండి గురుదేవా! నా జీవితం సర్వనాశనమైపోయింది! నేను నా సర్వస్వం కోల్పోయాను. మొన్న వచ్చిన అకాల వర్షాల వల్ల నా పంట మొత్తం దెబ్బతింది, అంతా కుళ్ళిపోయింది. ఆ తర్వాత వచ్చిన వరదల్లో నా చిన్న ఇల్లు కూడా కొట్టుకుపోయింది. నా కొడుకు జబ్బుపడ్డాడు, చికిత్స చేయడానికి నా దగ్గర డబ్బు లేదు. దేవుడు ఎందుకు నన్నిలా పరీక్షిస్తున్నాడు? నాకే ఎందుకిన్ని కష్టాలు? నేను ఏ పాపం చేశాను గురుదేవా?” అంటూ వెక్కి వెక్కి ఏడ్చాడు, అతని గొంతు దుఃఖంతో పూడుకుపోయింది.
వివేక్, ప్రజ్ఞ అతన్ని చూసి జాలి పడ్డారు. ధర్మయ్య కష్టాలను చూసి వివేక్ మనసులో కూడా ఒక రకమైన బాధ కలిగింది. ధర్మయ్య కష్టాలకు సమాధానం దొరకదని వివేక్ గతంలో భావించాడు. గురువు జ్ఞానశ్రీ ప్రశాంతంగా ధర్మయ్యను పైకి లేపి కూర్చోబెట్టారు. ఆయన స్పర్శలో ఏదో తెలియని ఓదార్పు ఉంది.
“ధర్మయ్యా, శాంతించు నాయనా. నీ కష్టాలు నాకు తెలుసు. నీవు అనుభవించే ఈ దుఃఖం, ఈ నష్టభయం చాలా నిజంగా అనిపిస్తాయి. కానీ, నువ్వు ఈ జీవితం ఒక కల అని అర్థం చేసుకుంటే, నీ దుఃఖం యొక్క తీవ్రత తగ్గుతుంది. నీకు ఒక కొత్త దృక్పథం లభిస్తుంది” అన్నారు గురువు.
ధర్మయ్య ఆశ్చర్యంగా చూశాడు. అతని కళ్ళల్లోని కన్నీళ్ళు ఆశ్చర్యంతో ఆగిపోయాయి. “కలనా గురుదేవా? నా పంట, నా ఇల్లు, నా కొడుకు ప్రాణం… ఇవి కలా? నాకు ఈ కష్టాలు నిజంగానే వచ్చాయి గురుదేవా! నేను కలలో ఏడవడం లేదు, నిజంగా ఏడుస్తున్నాను! నా శరీరానికి నొప్పి కలుగుతోంది, నా మనసు బాధతో అల్లాడుతోంది!” అతని స్వరం లోతుగా మారింది.
జ్ఞానశ్రీ గురువు – కథలు, ఉదాహరణలతో ధర్మయ్యకు వివరణ
జ్ఞానశ్రీ గురువు ధర్మయ్యను, వివేక్, ప్రజ్ఞలను చూస్తూ, “నాయనా ధర్మయ్యా, ఈ ప్రపంచంలో నువ్వు అనుభవించే కష్టాలు, సుఖాలు అన్నీ కలలోనివి అని చెప్పడం ద్వారా, వాటిని నిర్లక్ష్యం చేయమని కాదు. వాటి వాస్తవ స్వభావం ఏమిటో అర్థం చేసుకోమని మాత్రమే. ఇప్పుడు నేను కొన్ని ఉదాహరణలు చెబుతాను, జాగ్రత్తగా వినండి.”
అశాశ్వతత్వానికి ప్రత్యక్ష ఉదాహరణలు:
“ఒక పెద్ద సామ్రాజ్యాన్ని పాలించిన రాజులు ఎందరో చరిత్రలో ఉన్నారు. వారి సామ్రాజ్యాలు నేడు ఉన్నాయా? వారి పేరు కూడా పూర్తిగా గుర్తులేదు కదా? వారి జీవితం కూడా కలలోని రాజరికపు అనుభవం లాగే వచ్చిపోయింది. వారు ఎంత గొప్పవారైనా, వారి అధికారం కలలాగే కరిగిపోయింది.”
“ప్రకృతిలో ప్రతిదీ మారుతుంది. మొన్న పుట్టిన చిన్న మొక్క ఈరోజు పెరిగి పెద్దది అవుతుంది, రేపు వాడిపోతుంది. నిన్న పచ్చగా కళకళలాడిన నీ పొలం నేడు కాలిపోయింది. ఇవన్నీ కలలోని దృశ్యాలు మారిపోతున్నట్లే. ఏదీ స్థిరంగా ఉండదు.”
“నీ శరీరం కూడా ఎప్పుడూ ఒకేలా ఉండదు. బాల్యం, యవ్వనం, వృద్ధాప్యం. ఏ దశలోనూ అది స్థిరంగా ఉండదు. ఇదంతా కలలో ఒక పాత్ర రూపాంతరం చెందినట్లే. ప్రతి క్షణం శరీరంలోని కణాలు మారుతూనే ఉంటాయి.”
“నీ సంపద, నీ ఇల్లు, నీ ఆస్తులు – ఇవన్నీ అశాశ్వతమైనవి. వస్తాయి, పోతాయి. అవి నీతో పాటు ఎప్పటికీ ఉండవు. కలలో పొందిన సంపద మేల్కొనగానే మాయమైపోయినట్లే, ఈ భౌతిక సంపద కూడా నీ జీవితం ముగియగానే నిన్ను విడిచిపోతుంది.”
“నీకు ఈరోజు ఉన్న ఆరోగ్యం రేపు ఉండకపోవచ్చు. నీకున్న బలం రేపు తగ్గిపోవచ్చు. కలలో ఒక వ్యక్తి శక్తిమంతుడిగా ఉన్నట్లు కలగంటాడు, కానీ నిద్రలేవగానే అతను బలహీనుడిగా మారవచ్చు. అన్నీ అశాశ్వతమే, అన్నీ వచ్చిపోయేవే.”
“నీ పేరు, నీ కీర్తి, నీ అపకీర్తి – ఇవన్నీ ప్రజలు నీ పట్ల కలిగి ఉన్న అభిప్రాయాలు. అవి నిరంతరం మారుతుంటాయి. ఈరోజు పొగడ్తలు పొందినవాడు రేపు నిందలు పొందవచ్చు. కలలో పొందిన ప్రశంసలు, లేదా విమర్శలు మేల్కొనగానే ఎంత అర్థం కోల్పోతాయో, ఇవీ అంతే.”
మనసు సృష్టించే మాయకు, సంకల్ప శక్తికి ఉదాహరణలు:
“ఒకరికి దెయ్యాలు, భూతాలు ఉన్నాయని బలంగా నమ్మితే, వారికి చీకట్లో అవే కనిపిస్తాయి. అవి నిజంగా బయట లేకపోయినా, వారి మనసు వాటిని సృష్టిస్తుంది. ఇది కల లాంటిదే. భయం అనే సంకల్పం లేని వాటిని ఉన్నట్లుగా చూపిస్తుంది.”
“ఒక వ్యక్తి ఎప్పుడూ అనుమానంతో ఉంటే, అందరూ తనను మోసం చేయడానికే చూస్తున్నారనిపిస్తుంది. అతని మనసులోని అనుమానమే ప్రపంచాన్ని అతనికి అలా చూపిస్తుంది. ప్రపంచం మారదు, కానీ అతని మనసు దాన్ని వక్రీకరించి చూపిస్తుంది.”
“మనం చిన్నప్పుడు బొమ్మలతో ఆడుకుంటాం. వాటిని నిజమైన మనుషులుగా, జంతువులుగా భావించి, వాటికి పేర్లు పెట్టి, వారితో మాట్లాడతాం. అదంతా నిజమని నమ్ముతాం. పెద్దయ్యాక అవి బొమ్మలేనని తెలుస్తుంది. ప్రపంచం కూడా అటువంటిదే. మనం దానికి పేర్లు, రూపాలు, అర్థాలు ఆపాదిస్తాం.”
“ఒక మనిషికి బాగా ఆకలిగా ఉంటే, కలవచ్చినప్పుడు ఆకలిని తీర్చుకున్నట్లు కల రావచ్చు. కలలో ఆహారం నిజంగా అనిపిస్తుంది, రుచి కూడా తెలుస్తుంది, కానీ మేల్కొనగానే ఆకలి అలాగే ఉంటుంది. అంటే కలలోని ఆహారం భ్రమ. అదే విధంగా, ఈ ప్రపంచంలోని సుఖాలు, ఆనందాలు కూడా ఆత్మకు నిజమైన సంతృప్తిని ఇవ్వవు.”
“మనం సినిమాలు, నాటకాలు చూస్తాం కదా? తెరపై పాత్రలు జీవిస్తాయి, మాట్లాడుతాయి, నవ్విస్తాయి, ఏడిపిస్తాయి. మనం వాటితో లీనమైపోయి ఏడుస్తాం, నవ్వుతాం. కానీ అదంతా తెరపై కనిపించే బొమ్మలేనని, నటులు మాత్రమేనని తెలుసు. జీవితం కూడా ఒక పెద్ద నాటకం లాంటిదే, మనం అందులో పాత్రలు మాత్రమే.”
“కంప్యూటర్ గేమ్స్ ఆడుతాం. అందులో మన పాత్ర గెలుస్తుంది, ఓడిపోతుంది, దెబ్బలు తగులుతాయి, రక్తం కూడా వస్తుంది. కానీ మనం కంప్యూటర్ ముందు సురక్షితంగానే కూర్చుంటాం. ఆ పాత్ర మనం కాదు, అది ఒక భ్రమాత్మక సృష్టి. జీవితంలో మన పాత్ర కూడా అంతే, మనం అది కాదు.”
“నీకు ఒక కల వచ్చింది. ఆ కలలో నువ్వు ఒక మహానదిలో స్నానం చేశావు, ఆనందంగా ఉన్నావు, నువ్వు తడిగా ఉన్నట్లు అనిపించింది. మేల్కొనగానే నువ్వు ఎక్కడ పడుకున్నావో అక్కడే ఉన్నావు, నువ్వు తడిసిపోలేదు. నీ చైతన్యం ఆ నదిని, ఆ స్నానాన్ని, ఆ అనుభూతిని సృష్టించుకుంది. అలాగే, ఈ ప్రపంచంలోని నీ అనుభవాలు కూడా నీ చైతన్యంలోనే సృష్టించబడుతున్నాయి.”
“ఎండమావులు తెలుసు కదా? ఎడారిలో దూరం నుంచి నీళ్లు ఉన్నట్లు కనిపిస్తాయి. కానీ దగ్గరికి వెళ్ళాక అక్కడ నీళ్లు ఉండవు. మన ఆశలు, కోరికలు, వాటి వల్ల కలిగే ప్రాపంచిక సుఖాలు కూడా ఎండమావుల లాంటివే. అవి శాశ్వత ఆనందాన్ని ఇవ్వవు, కేవలం ఒక ఆభాసను మాత్రమే సృష్టిస్తాయి.”
కాలం, ప్రదేశం, వస్తువుల సాపేక్షత:
“కలలో నువ్వు ఎక్కడైనా ఉండవచ్చు, ఏ సమయంలోనైనా ఉండవచ్చు. కలలో సమయం చాలా త్వరగా గడిచిపోయినట్లు అనిపించవచ్చు, లేదా కొన్ని నిమిషాల్లో వందల సంవత్సరాలు గడిచిపోయినట్లు అనిపించవచ్చు. ఒకే కలలో వేల సంవత్సరాలు గడిచిపోయినట్లు అనిపించవచ్చు. కలలో ఒక వస్తువు హఠాత్తుగా మరో వస్తువుగా మారవచ్చు. ఈ మెలకువ స్థితిలో కూడా ఇవే జరుగుతాయి, కానీ మనం వాటిని గమనించలేం, లేదా వాటిని నిరపేక్ష సత్యాలుగా భావిస్తాం.”
“కాలం అనేది మన మనసులోనే పుట్టే ఒక భావన. నువ్వు సంతోషంగా ఉన్నప్పుడు కాలం చాలా త్వరగా గడిచిపోయినట్లు అనిపిస్తుంది. దుఃఖంలో ఉన్నప్పుడు కాలం కదలనట్లు అనిపిస్తుంది, ఒక్క క్షణం ఒక యుగంలా ఉంటుంది. లోతైన ధ్యానంలో ఉన్నవారికి కాల స్పృహే ఉండదు, వారు కాలాతీత స్థితిలో ఉంటారు. కలలో కాలం ఎలా సాపేక్షమో, ఈ జీవితంలోనూ అంతే. కాలం అనేది ఒక చైతన్య అనుభవం, అది నిరపేక్ష సత్యం కాదు.”
“మనం చూసే ఖాళీ ప్రదేశం (ఆకాశం) కూడా చైతన్యం సృష్టించుకున్న ఒక భావనే. అది వస్తువులను ఉంచడానికి, వాటిని ఒకదానితో ఒకటి వేరు చేయడానికి ఉపయోగపడుతుంది. నిజానికి అది నిరపేక్షమైన శూన్యం కాదు, చైతన్యం యొక్క ఒక ప్రక్షేపణ. ఖాళీ అనేది వస్తువుల లేమి మాత్రమే, అది ఒక స్వతంత్రమైన అస్తిత్వం కాదు.”
“వస్తువులు – నీరు వేడి చేస్తే ఆవిరి అవుతుంది, చల్లబడితే మంచు అవుతుంది. బంగారం నగలుగా మారుతుంది, కానీ అది చివరకు మళ్ళీ బంగారం అవుతుంది. రూపం మారుతుంది కానీ అంతిమ సత్యం వేరు. ఈ ప్రపంచంలోని ప్రతి వస్తువూ తన రూపాన్ని మారుస్తూనే ఉంటుంది. అన్నీ ఒకే చిత్ అనే అంతిమ సత్యం యొక్క వివిధ రూపాలే. ఇది కలలోని వస్తువులు రూపాంతరం చెందినట్లే. వాటికి స్వతంత్ర అస్తిత్వం లేదు.”
“ఒక అద్దంలో నీ ప్రతిబింబం కనిపిస్తుంది. అది నిన్ను పోలి ఉన్నా, అది నువ్వు కాదు. అద్దం లేకపోతే ప్రతిబింబం లేదు. అలాగే ఈ ప్రపంచం అంతా చిత్ అనే దర్పణంలో కనిపించే ప్రతిబింబమే. అది నిజమైనది కాదు, కేవలం ఒక ఆభాస మాత్రమే, కానీ నిజంగానే కనిపిస్తుంది.”
జ్ఞానం ద్వారా కల చెరిగిపోవడం – జ్ఞానశ్రీ వివరణ
ధర్మయ్య కళ్ళల్లో ఆశ్చర్యం, నెమ్మదిగా జ్ఞానం యొక్క ఒక మెరుపు కనిపించింది. అతను నిటారుగా కూర్చున్నాడు. అతని కన్నీళ్లు ఇంకిపోయాయి, ముఖంలో ప్రశాంతత తొంగి చూసింది.
“అయితే గురుదేవా,” ధర్మయ్య నెమ్మదిగా అన్నాడు. “నేను నా పంట పోయిందని, ఇల్లు కొట్టుకుపోయిందని, కొడుకు జబ్బుపడ్డాడని తీవ్రంగా బాధపడ్డాను. నా జీవితం నాశనమైపోయిందనుకున్నాను. కానీ మీరు చెప్పినట్లు, అది ఒక కల లాంటిది అని అనుకుంటే… ఇప్పుడు నేను చూస్తున్న ఈ ఆశ్రమం, మీ బోధనలు కూడా కలేనా గురుదేవా?”
“అవును ధర్మయ్యా,” గురువు నవ్వారు. “ఇవన్నీ కూడా అదే పెద్ద కలలోని భాగమే. కానీ, ఈ ‘కల’లో నీకు జ్ఞానం లభించింది. అంటే, నువ్వు కలలోనే మేల్కొన్నావు. మెలకువ వచ్చాక కలలోని బాధలు ఎలాగైతే నిజం కావో, అలాగే కలలోనే మేల్కొన్నప్పుడు, కలలోని వాటిని నువ్వు భిన్నంగా చూడటం మొదలుపెడతావు.”
“నేను ఇప్పుడు కలలోని నా పంటను, నా ఇంటిని చూస్తున్నాను. అవి పోయాయని బాధపడకుండా, అది ఒక కల దృశ్యం మారిందని అనుకోగలను కదా? నాకు కలిగిన దుఃఖం నా మనసు సృష్టించుకున్నదే అని అర్థం చేసుకోగలను కదా?” ధర్మయ్య ఆశతో అడిగాడు.
“అవును నాయనా,” గురువు ఆశీర్వదించారు. “కల ఎంత నిజంగా అనిపించినా, అది కల అని తెలిసినవాడు దానికి అంటుకోడు. నష్టాలు, లాభాలు, సుఖాలు, దుఃఖాలు – అన్నీ కలలోని దృశ్యాలు. వాటిని చూడు, అనుభవించు, కానీ వాటిలో లీనమైపోకు. వాటిని నువ్వు కేవలం చూసేవాడివి (సాక్షి) మాత్రమే అని తెలుసుకో. ఈ జ్ఞానం నీకు నిరంతరం గుర్తుండాలి.”
జ్ఞానం ద్వారా కల చెరిగిపోయే మార్గం:
“కల నుంచి ఎలా మేల్కుంటాం వివేక్?” గురువు అడిగారు.
“మెలకువ రావడం ద్వారా!” వివేక్ వెంటనే బదులిచ్చాడు, అతని స్వరం మరింత స్పష్టంగా వినిపించింది.
“సరిగ్గా చెప్పావు. అలాగే, ఈ జీవితం అనే కల నుంచి మేల్కోవడానికి జ్ఞానం అనే మెలకువ అవసరం. అజ్ఞానం అనేది గాఢ నిద్రలో ఉన్నట్లు. జ్ఞానం సూర్యోదయం లాంటిది. అది రాగానే అజ్ఞానం అనే చీకటి పారిపోతుంది. అప్పుడు నీకు అంతా స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.”
“నీ మనసులో పేరుకుపోయిన వాసనలు – అంటే గత కర్మల ముద్రలు, నీ లోపల నిక్షిప్తమై ఉన్న ఆశలు, భయాలు, రాగద్వేషాలు – అనేవే ఈ కలను నిరంతరం సృష్టిస్తుంటాయి. జ్ఞానం ద్వారా ఆ వాసనలను నువ్వు కాల్చివేయాలి, వాటిని నిర్వీర్యం చేయాలి. ఇది నిప్పులో విత్తనాలను కాల్చివేసినట్లు. అప్పుడు అవి మళ్ళీ మొలకెత్తవు, కొత్త కలలను సృష్టించవు.”
“ఈ కలను చూస్తున్నది నీ మనసు. ధ్యానం, ఆత్మ విచారణ ద్వారా మనసును శాంతపరిచి, చివరికి దానిని లయం చేయగలిగితే (మనోనాశం), ఇక కల చూసేవాడే ఉండడు. అప్పుడు కలే ఉండదు. మనసు నశించడమంటే మనసు పని చేయడం ఆగిపోవడం కాదు, దాని భ్రమాత్మక శక్తిని కోల్పోవడం.”
“నువ్వు నిత్యం ‘నేను ఎవరు? నేను ఈ శరీరాన్ని, ఈ మనసునా? ఈ ప్రపంచం ఎలా వచ్చింది? ఈ కల ఎవరు చూస్తున్నారు?’ అని నిన్ను నువ్వు ప్రశ్నించుకోవాలి. ఈ ప్రశ్నలే నిన్ను కల నుంచి బయటకు లాగి, సత్యాన్ని తెలుసుకోవడానికి సహాయపడతాయి.”
“ఈ లోకంలోని వస్తువులు, మనుషులు, బంధాలు అన్నీ అశాశ్వతమైనవి, వచ్చిపోయేవి అని వైరాగ్యంతో (నిర్లిప్తత) చూడాలి. అప్పుడే వాటి పట్ల నీ మోహం తగ్గుతుంది. వైరాగ్యం ఉంటేనే ఈ కల నుంచి బయటపడాలనే తీవ్రమైన కోరిక కలుగుతుంది. దీనినే ముముక్షుత్వం అంటారు.”
“ఈ జ్ఞానాన్ని పొందడానికి ఒక గురువు యొక్క మార్గదర్శనం, శాస్త్రాల అధ్యయనం చాలా ముఖ్యం. వారు నీకు ఈ కల నిజం కాదని, మేలుకోవచ్చని చెప్పే వ్యక్తులు, మార్గాన్ని చూపేవారు. వారి మాటలపై నీకు పూర్తి శ్రద్ధ ఉండాలి.”
జీవన్ముక్తి – కల మధ్యలో మేలుకొని ఉండటం
“అయితే గురుదేవా,” ప్రజ్ఞ సందేహం వెలిబుచ్చింది. “ఈ ప్రపంచం కల అని తెలిస్తే, మరి మనం పనులు చేయడం మానేయాలా? బాధ్యతలు వదిలేయాలా? ఇంక ఏమీ చేయకుండా కూర్చోవాలా?”
“లేదు నాయనా ప్రజ్ఞ,” గురువు నవ్వారు. ఆయన కళ్ళల్లో ఒక మెరుపు కనిపించింది. “అదే ఈ జ్ఞానం యొక్క గొప్పతనం. కల అని తెలిసినంత మాత్రాన నువ్వు కల నుంచి పూర్తిగా బయటకు రాలేవు, ఈ శరీరం ఉన్నంత వరకు నువ్వు ఈ కలను చూస్తూనే ఉంటావు. కానీ, నీవు జీవన్ముక్తుడు (జీవిస్తూనే ముక్తి పొందినవాడు) అయితే, నువ్వు కలలో ఉంటూనే మేల్కొని ఉంటావు.”
“జీవన్ముక్తుడు తామరాకుపై నీటిబొట్టు లాంటివాడు. తామరాకు నీటిలోనే ఉన్నా, నీటి ప్రభావం దానిపై ఉండదు, నీటికి అంటుకోదు. అలాగే, జీవన్ముక్తుడు ప్రపంచంలో ఉన్నా, దాని సుఖదుఃఖాలు అతనిని అంటవు, ప్రభావితం చేయవు.”
“అతను ఒక నటుడు స్టేజీపై తన పాత్రను ఎంత అద్భుతంగా చేసినా, అతను నిజంగా ఆ పాత్ర కాదని అతనికి తెలుసు కదా? అలాగే జీవన్ముక్తుడు ఈ జీవితంలో తన పాత్రను సంపూర్ణంగా పోషిస్తాడు, కర్తవ్యాలను నిర్వర్తిస్తాడు, కానీ తను ఆ పాత్ర కాదని, తాను కేవలం ఆత్మ స్వరూపుడిని అని అతనికి తెలుసు.”
“జీవన్ముక్తుడిలోని వాసనలు కాల్చిన విత్తనం లాంటివి. అది చూడటానికి విత్తనం లాగే ఉంటుంది, కానీ మొలకెత్తదు. అలాగే, జీవన్ముక్తుడిలో వాసనలు పూర్తిగా కాల్చివేయబడతాయి, కాబట్టి అవి అతన్ని మళ్ళీ సంసార బంధంలోకి లాగలేవు, కొత్త కర్మలను సృష్టించలేవు.”
“అతను ఒక అద్దం లాంటివాడు. అద్దం తనలో అన్నీ ప్రతిబింబిస్తుంది, కానీ దేనికీ అంటుకోదు. అలాగే జీవన్ముక్తుడి మనసు ప్రపంచాన్ని చూస్తుంది, దానితో వ్యవహరిస్తుంది, కానీ దేనికీ బంధీ కాదు, దేనితోనూ కలవదు.”
“జీవన్ముక్తుడు ఆకాశం లాంటివాడు. ఆకాశం అంతటినీ తనలో ఇముడ్చుకుంటుంది, కానీ దేనితోనూ కలుషితం కాదు. జీవన్ముక్తుడు ప్రపంచంలో ఉన్నా, దాని ప్రభావానికి లోను కాడు, శుద్ధంగా ఉంటాడు.”
“సముద్రం – అలలు, కెరటాలు నిరంతరం వస్తాయి, పోతాయి. కానీ సముద్రం లోపల నిశ్చలంగా, లోతుగా, ప్రశాంతంగా ఉంటుంది. జీవన్muక్తుడి జీవితంలో సంఘటనలు, భావోద్వేగాలు వస్తాయి, పోతాయి, కానీ అతని అంతరంగం నిశ్చలంగా, ప్రశాంతంగా ఉంటుంది.”
“అతను పనులు చేస్తాడు, కానీ కర్తృత్వ భావం ఉండదు. ‘నేను చేస్తున్నాను’ అని కాకుండా, ‘ఇది జరుగుతోంది’ అని భావిస్తాడు. కలలో ఒక పని చేసినా, ‘నేను చేశాను’ అని భావం ఉండదు కదా? ఈ విధంగా అతను కర్మ బంధాల నుండి విముక్తుడవుతాడు.”
“ఒక నిపుణుడైన వైద్యుడు రోగికి చికిత్స చేస్తాడు. రోగి నొప్పితో బాధపడితే జాలి పడతాడు, కానీ రోగి నొప్పినే తానూ అనుభవించడు. అలాగే, జీవన్ముక్తుడు లోకకళ్యాణం కోసం పనులు చేస్తాడు, కానీ లోకం కష్టాలను తనవిగా చేసుకోడు, వాటి ప్రభావానికి లోను కాడు.”
“పిల్లలు ఆట బొమ్మలతో ఆడుకుంటారు. వారు ఆటలో ఎంత లీనమైనా, అవి కేవలం బొమ్మలు మాత్రమేనని వారికి తెలుసు. జీవన్ముక్తుడు ప్రపంచ లీలలో పాల్గొంటాడు, కానీ అది కేవలం లీల మాత్రమేనని, తాను ఈ ఆటలో బంధీ కాదని అతనికి తెలుసు. అతను స్వేచ్ఛగా, ఆనందంగా ఉంటాడు.”
జ్ఞాన ప్రస్థానం – ముగింపు
జ్ఞానశ్రీ గురువు మాటలు వివేక్, ప్రజ్ఞ మనసుల్లో లోతుగా నాటుకుపోయాయి. వారి అంతరంగంలో ఒక కొత్త వెలుగు ప్రసరించింది. వారు తమ సాధనను మరింత తీవ్రతరం చేశారు. గురువు చెప్పిన ప్రతి మాటను తమ జీవితానుభవాలతో పోల్చుకుంటూ, లోతుగా అర్థం చేసుకోవడం ప్రారంభించారు.
ధర్మయ్య తన గ్రామానికి తిరిగి వెళ్లి, తన కష్టాలను తేలికగా తీసుకుని, తన చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచాన్ని ఒక కొత్త దృక్పథంతో చూడటం ప్రారంభించాడు. అతని మాటలు, ప్రవర్తనలో వచ్చిన అద్భుతమైన మార్పును చూసి గ్రామస్తులు ఆశ్చర్యపోయారు. అతను ఇప్పుడు కష్టాలు వచ్చినప్పుడు ప్రశాంతంగా ఉండడం, నష్టాలను ఒక కలలా చూడటం నేర్చుకున్నాడు. అతను తన కొడుకు వైద్యం కోసం అడగకుండానే సహాయం లభించింది, పంట మళ్ళీ పండింది. కానీ ఈసారి, అతను వాటిని తనదిగా భావించలేదు.
జ్ఞానశ్రీ గురువు బోధనల సారాంశం ఇదే – ఈ జీవితం ఒక కల. ఈ కలను చూస్తున్నది, సృష్టిస్తున్నది అంతిమంగా నీవే. ఈ కలను చూసేవాడివి నువ్వే, ఈ కలలోని పాత్రలు నువ్వే, ఈ కలనే నువ్వే. ఈ సత్యాన్ని తెలుసుకున్నప్పుడు, కల నుంచి మేల్కొన్నప్పుడు, నీకు అపరిమితమైన స్వేచ్ఛ, శాంతి, ఆనందం లభిస్తాయి. అప్పుడు ఈ జీవితం ఒక బంధం కాకుండా, ఒక అద్భుతమైన, ఆనందమయమైన చిద్విలాసంగా మారుతుంది.
ఈ జ్ఞాన ప్రస్థానం, కలలో ఉంటూనే మేల్కొనడం అనే అద్భుతమైన స్థితిని చేరుకోవడానికి మానవాళికి ఒక మహోన్నత మార్గాన్ని చూపుతుంది.